تنهاترین سردار

خطبه فدکیه تفسیرى بر آیات قرآن کریم(4)

خطبه عیادت

علاّمه مجلسى از شیخ بزرگوار و ثقه، صدوق رحمةالله، روایت کرده است که در دوران شدت و غلبه بیمارى حضرت زهرا علیهاالسلام، زنان مهاجران و انصار به عیادت ایشان رفتند، و جویاى احوال ایشان شدند و پرسیدند: در این حال بیمارى، چگونه سر مى‏کنید؟ حضرت بدین‏گونه پاسخ گفت: «به خدا سوگند! روزگارم سر مى‏شود و حالم به گونه‏اى است که از دنیاى شما ناخشنود و از مردان شما خشمگین و ناراحتم ... «لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللهُ عَلَیْهِمْ وَ فِی الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُون»(مائده:80) و بد چیزى است آنچه که نفوسشان مقدّم داشته؛ چرا که موجب خشم و غضب الهى شده و در عذاب جاودانه‏اند.

... واى بر آنها! چگونه خلافت را از پایگاه استوار رسالت و پایه‏هاى محکم نبوّت و محل نزول وحى امین و انسان آگاه به امر دین و دنیا منحرف کرده، دور ساختند؛ «أَلَا ذَلِکَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِین» (زمر: 15) آگاه باشید که این همان زیان و خسران آشکار است.

در امر شفّاف‏سازى سیاسى و بازشناسى حق خلافت، حضرت زهرا علیهاالسلام هر محملى را براى این ادعا برمى‏گزیند تا بتواند از تحریف و انحرافى که به وسیله حکومت تازه روى کار آمده پرده برداشته، اتمام حجّت نماید و مسئولیت خود را در یارى دین و کیان و مرکزیت آن یعنى حضرت على علیه‏السلام ادا نماید و این مسئله را در خطبه «فدک» در مسجد و خطبه «عیادت» تصریح نموده، بدون ابهام و پیچیدگى، نظریاتش را بیان مى‏کند.
... پس اى کاش بینى مردمى که «یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعا» (کهف: 104) مى‏پندارند کار نیک انجام مى‏دهند، به خاک مالیده شود. «أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَـکِن لایَشْعُرُون»(بقره: 12)؛ آگاه باشید که آنان تبهکارند و خود نمى‏فهمند. «أَفَمَن یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ أَمَّن لایَهِدِّیَ إِلاَّ أَن یُهْدى فَمَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُون»(یونس: 35)؛ آیا آن کس که به درستى و راستى هدایت مى‏کند براى پیروى شایسته‏تر است، یا آن کس که خود هدایت نیافته باشد؟ پس شما را چه شده است؟ چگونه قضاوت مى‏کنید؟

سوگند به خداوندگارت که شتر این فتنه آبستن شده، به همین زودى خواهد زایید و شما قدح خونین و سمّ مهلک آن را خواهید دوشید. در آن هنگام «یَخْسَرُ الْمُبْطِلُون»(جاثیه: 27) یاوه‏سرایان و تبهکاران زیان خواهند دید، و آیندگان پیامد سنّت‏هاى گذشتگان را خواهند دید و در آن هنگام، به خاطر رضایت خاطر جمعى، خود را آماده فتنه و آشوب کنید و به شمشیرى برّان و هرج و مرج فراگیر و خودکامگى ستمگران نوید دهید! سهمیه‏هایتان را اندک خواهند داد و محصولات کشاورزى‏تان را خود درو خواهند کرد. واى بر شما! که در آن هنگام در چه شرایطى به سر مى‏برید! دل‏هایتان کور گشته‏اند. آیا ما شما را الزام و اجبار نماییم، در حالى که خود اکراه دارید؟ «فَعُمِّیَتْ عَلَیْکُمْ أَنُلْزِمُکُمُوهَا وَ أَنتُمْ لَهَا کَارِهُون»(هود: 28) (1) 

حضرت زهرا علیهاالسلام با اصرار و پافشارى نسبت به «فدک»، هدفش آن بود که زمینه را براى حضرت على علیه‏السلام در مطالبه حق پایمال شده‏اش آماده سازد و در واقع، «فدک» و خلافت با یکدیگر همراه و در یک مسیر قرار گرفته بودند؛ چنان ‏که بعدها کلمه «فدک» عنوان بزرگ‏ترى پیدا کرد که منحصر به یک سرزمین مزروعى که در زمان رسول خدا محدود و معیّن بود، نمى‏شد، بلکه موضوع فدک هم‎پاى خلافت و تمام دفترچه و پرونده اسلام شد.
ابن ابى الحدید و طبرى از عمر بن خطّاب روایتى آورده‏اند که متضمّن این موضع‏گیرى نسبت به حضرت على علیه‏السلام و حضرت زهرا علیهاالسلام مى‏باشد. عمر بن خطّاب به ابن عبّاس مى‏گوید: «آیا مى‏دانید که چه چیز باعث شد پس از محمد، قومتان (قریش) توجهى به شما نکنند؟ آنان از این که نبوّت و خلافت در شما جمع شود و بدین‏وسیله، بر قوم خود فخر و مباهات کنید خوششان نمى‏آمد. بنابراین، قریش براى خود فکرى کرد و به نتیجه رسید.»(2)     

سوگند به خداوندگارت که شتر این فتنه آبستن شده، به همین زودى خواهد زایید و شما قدح خونین و سمّ مهلک آن را خواهید دوشید. در آن هنگام «یَخْسَرُ الْمُبْطِلُون»(جاثیه: 27) یاوه‏سرایان و تبهکاران زیان خواهند دید، و آیندگان پیامد سنّت‏هاى گذشتگان را خواهند دید و در آن هنگام، به خاطر رضایت خاطر جمعى، خود را آماده فتنه و آشوب کنید و به شمشیرى برّان و هرج و مرج فراگیر و خودکامگى ستمگران نوید دهید! سهمیه‏هایتان را اندک خواهند داد و محصولات کشاورزى‏تان را خود درو خواهند کرد.   

و پیداست که حزب حاکم بر تمام حقوق سیاسى بنى هاشم دست گذارده، تمام امتیازات مادى و معنوى آنان را لغو ساخته بود و نسبت به اموال نیز بنى‏هاشم را از فدک و میراث و خمس (سهم ذوى‎القربى) محروم ساخته، آنان را مانند دیگر مردم به شمار آوردند. بنى‏هاشم و در رأس آنان، على ابن ابى‏طالب علیه‏السلام نمى‏توانستند خود نسبت به مطالبه حقوق مغضوب خود اقدامى کنند. حضرت زهرا علیهاالسلام رأسا اقدام به مطالبه حق خود و دیگر افراد بنى‏هاشم نمود. حضرت زهرا علیهاالسلام با اصرار و پافشارى نسبت به «فدک»، هدفش آن بود که زمینه را براى حضرت على علیه‏السلام در مطالبه حق پایمال شده‏اش آماده سازد و در واقع، «فدک» و خلافت با یکدیگر همراه و در یک مسیر قرار گرفته بودند؛

عمر بن خطّاب به ابن عبّاس مى‏گوید: «آیا مى‏دانید که چه چیز باعث شد پس از محمد، قومتان (قریش) توجهى به شما نکنند؟ آنان از این که نبوّت و خلافت در شما جمع شود و بدین‏وسیله، بر قوم خود فخر و مباهات کنید خوششان نمى‏آمد. بنابراین، قریش براى خود فکرى کرد و به نتیجه رسید.»
چنان ‏که بعدها کلمه «فدک» عنوان بزرگ‏ترى پیدا کرد که منحصر به یک سرزمین مزروعى که در زمان رسول خدا محدود و معیّن بود، نمى‏شد، بلکه موضوع فدک هم‎پاى خلافت و تمام دفترچه و پرونده اسلام شد. دلیل بر این مطلب آن که ائمّه اطهار علیهم‏السلام هنگام تحدید و تعیین مرزهاى «فدک»، آن را منحصر به آن روستا و مزرعه نکردند، بلکه ـ مثلاً ـ امیرالمؤمنین على علیه‏السلام آن را در زمان خود، به این عبارت تحدید نمود: «یک مرز فدک کوه اُحد است و مرز دیگرش عریش مصر، حدّ دیگر کناره دریا و مرز دیگر دومة‏الجندل» که اینها حدود تقریبى جهان اسلام در آن دوران بودند و حضرت موسى بن جعفر علیهما‏السلام نیز پس از آن که هارون‏الرشید اصرار کرد که «فدک» را از او بپذیرد، فرمود: من آن را از تو نمى‏گیرم، مگر با تمام حدود و مرزهایش. هارون‏الرشید پرسید: حدودش چیست؟ فرمود: حد اول عدن، حد دوم سمرقند، حد سوم آفریقیّه، حد چهارم کناره دریا از خزر تا ارمنیّه. هارون گفت: دیگر چیزى براى ما باقى نماند. حضرت فرمود: من به تو گفتم که اگر حدودش را مشخص سازم، تو پس نخواهى داد.

از این‏رو، در امر شفّاف‏سازى سیاسى و بازشناسى حق خلافت، حضرت زهرا علیهاالسلام هر محملى را براى این ادعا برمى‏گزیند تا بتواند از تحریف و انحرافى که به وسیله حکومت تازه روى کار آمده پرده برداشته، اتمام حجّت نماید و مسئولیت خود را در یارى دین و کیان و مرکزیت آن یعنى حضرت على علیه‏السلام ادا نماید و این مسئله را در خطبه «فدک» در مسجد و خطبه «عیادت» تصریح نموده، بدون ابهام و پیچیدگى، نظریاتش را بیان مى‏کند و استحکام این کلام را در استناد پى در پى به آیات قرآن کریم پى‏ریزى مى‏نماید و فصاحت و بلاغت و شیرینى بیان، روانى عبارت، نیرومندى استدلال و انسجام در گفتار، آوردن انواع و اقسام استعارات و کنایات، والایى سطح مطلب، تمرکز نسبت به اصل هدف و در عین حال، تنوّع مباحث با پیچیدگى با آیات خدا، سخنش را جاودان و کلامش را درخشان و نبوغ و بینشش را پیش از پیش اظهار مى‏دارد.

پی‎نوشت‎ها:

1- محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج 8، ص 109ـ 112.

2- ابن ابى الحدید، پیشین، ج 12، ص 53 / طبرى، پیشین، ج 5، ص 31.

منبع:

مجله بانوان شیعه، ش 4، معصومه ریعان .