تنهاترین سردار

اشاره:

مساله بنیادین "ولایت فقیه" از جمله مسایل میان رشته ای است که در حوزه فقه، کلام و فلسفه حکومت اسلامی مطرح است.

نصوص روایات و گفتار گرانسگ حضرات معصومین موید این مدعاست که ولی فقیه به عنوان زعیم جامعه اسلامی و حاکم شرع در زمان غیبت امام غایب است.

در برخی از این روایات، زعیم جامعه اسلامی فردی فقیه، پرهیزگار، عادل، مدبر و شجاع معرفی شده است.

می توان گفت که عنصر فقاهت، شرط لازم و بلا فصل سرپرست حکومت اسلامی به شمار می رود.

چنانکه که گفته شد در طول تاریخ، اندیشمندان اسلامی پیرامون این مساله به تفصیل سخن گفته اند. در روزگار ما، آراء و اندیشه های متفکرانه استاد شهید مرتضی مطهری در این خصوص بسیارقابل توجه و راهگشاست.

سلسله مقالاتی که از این پس به فضل خدا، آهسته و پیوسته تقدیمتان می شود عهده دار تبیین آرا و اندیشه های این متفکر آگاه و بیدار در خصوص یکی از بنیادی ترین مسایل اسلامی یعنی مساله" ولایت فقیه" است که اینک شماره نخست آن در نوشتار زیرآمده است.

بایستگی تحقیق در موضوع حکومت و ولایت فقیه
یکی از موضوعات بایسته تحقیق و بررسی که در دستور کار علمی و فکری شهید مطهری قرار داشته و به سامان رسانیدن آن جزو آرزوهای آن استاد به شمار می‌رود, موضوع حکومت از نظر اسلام و یا ولایت فقیه است.

پدیده‌ای به نام حکومت, برای حفظ امنیت و برقراری عدالت, جزو مسائل مسلّم و پذیرفته شده در میان همه ملت هاست که منکران و مخالفان آن تنها با شعار دادن, با آن مخالفت می‌کنند, اما در عمل خود ناگزیر از پذیرش حکومت و اطاعت از آن هستند.
ایشان, در جایی حکومت را بیت القصیده و زیربنای تعلیمات انبیا برمی شمرد 2 و به غفلت و بی توجهی فقیهان به نقش حیاتی و تعیین کننده حاکم شرعی و ولایت فقیه انتقاد می‌کند.و برای تبیین و اثبات قدرت قانون گذاری و مدیریت دینی و زدودن تهمت‌های ناقدان به اسلام, توصیه می‌کند که عالمان دین, باید پیوند مستحکم دین, دولت, سیاست و معنویت را چنان که در اسلام مطرح است, تبیین و تدوین کنند تا تهمت جدایی دین از سیاست (سکولاریسم) را که عده‌ای از مسلمانان و حتی علما نیز آن را باور کرده اند, از ساحت مقدس دین بزدایند.

از این رو, استاد بر آن بود تا بتواند موضوع حکومت از نظر اسلام را که قهراً در عصر غیبت با حاکمیت حاکم شرعی و فقیه جامع شرایط پی گرفته خواهد شد, تبیین بنماید.

افسوس که دست پلید دشمنان اسلام از آستین جهل و جمود بیرون آمد و جامعه اسلامی را از فیض وجود و اندیشه‌های این متفکر و فقیه بزرگ محروم کرد, اما با این همه, به مناسبت هایی در مجموع آثار استاد, بحث حکومت و ولایت فقیه پرداخته شده که همین مقدار بسیار راه گشا و مفید و سازنده است.

ضرورت حکومت
پدیده‌ای به نام حکومت, برای حفظ امنیت و برقراری عدالت, جزو مسائل مسلّم و پذیرفته شده در میان همه ملت هاست که منکران و مخالفان آن تنها با شعار دادن, با آن مخالفت می‌کنند, اما در عمل خود ناگزیر از پذیرش حکومت و اطاعت از آن هستند.

این واقعیت در معارف دینی, این چنین بیان شده است:

(مردم را از فرمانروایی نیک یا بد چاره‌ای نیست. بی حکومتی, یعنی هرج و مرج و بی نظمی و فروپاشی امنیت جانی, مالی و ناموسی و خرابی و ویرانیِ همه پایه‌های زندگی انسان.

(خوارج نهروان, در ابتدا قائل بودند که مردم و اجتماع, احتیاجی به امام و حکومت ندارد و مردم خود باید به کتاب خدا عمل کنند. اما بعد از این عقیده رجوع کردند و خود با عبدالله بن وهب رابسی بیعت کردند.)4

با رجوع به قرآن, این سخن خوارج را مبنی بر بی نیازی از حکومت, از سویی شبیه به حرف کسانی می‌یابیم که پیرو پروتستانتیسم اسلامی, منکر و مخالف رجوع به دین شناسان و مجتهدان و تقلید از آنها هستند و پس از قرآن, مردم را بی نیاز از تقلید در احکام می‌خوانند, و از سویی دیگر, این سخن به اندیشه مارکسیست هایی می‌نماید که دین و دولت را ساخته و پرداخته طبقه سرمایه دار می‌پندارند و در جامعه بی طبقه و اشتراکی, نیاز به دین و دولت را نمی‌پذیرند.

پس فراهم سازی زمینه و بستر مناسب برای رشد استعدادها و دست یابی به کمال و ترقی و توسعه همه جانبه برای همه افراد, از نیازهای جدی جامعه بشری است که این همه, جز با وجود دولت و حکومتی مقتدر و قانونی و مورد حمایت مردم, ممکن نخواهد بود. بنابراین, فلسفه وجودی حکومت, تأمین همه این نیازهای بشری است.

تعریف حکومت:
با توجه به آنچه از فلسفه ضرورت وجود حکومت بیان شد, می‌توان در تعریف حکومت گفت:

(دولت و حکومت, در حقیقت یعنی مظهر قدرت جامعه در برابر هجوم خارجی و مظهر عدالت و امنیت داخلی و مظهر قانون برای داخل و مظهر تصمیم‌های اجتماعی در روابط خارجی.)7

نبوغ فکری و اجتهاد عالمانه استاد مطهری در گستره علوم اسلامی، این اجازه را به استاد می داد که در اکثر این حوزه ها به نحوی محققانه ورود پیدا کند. نگاه عالمانه ایشان چندان فراگیر بود که حتی کوچکتر ین مسایل اسلامی نیز از دید نافذ استاد پنهان نمی ماند چه رسد به مساله "ولایت فقیه" که به تعبیر استاد شهید"بیت القصیده و زیر بنای تعالیم انبیا" ست.
حکومت از نظر اسلام
حکومت از نظر اسلام, افزون بر ضرورت عقلی و عقلاییِ وجود حکومت در جامعه بشری, جایگاه و اهمیّت ویژه‌ای دارد و بر اثبات ضرورت آن غیر از راه عقلی و عقلایی به دو شیوه استدلال می‌شود:

1. دلیل‌های خاص نقلی;

2. استناد به روح و حقیقت شریعت اسلامی و احکام الهی.

قبل از رسیدگی به دلیل‌ها توجه به این مطلب لازم است که شاید برخی از ناآگاهان به حقیقت دین و یا ناآشنایان به اصل اسلام بپرسند که: آیا دین اسلام و پیشوایان دینی درباره حکومت و مدیریت و سیاست و اداره امور اجتماعی که مربوط به دنیای مردم است, نظری دارند و یا آن که می‌توانند داشته باشند؟ کسانی که با اسلام آشنایی ندارند و برعکس, با تعلیمات سایر ادیان جهانی بویژه مسیحیت آشنا هستند و نیز آن گروه از مسلمانان که به روح تعالیم اسلامی آشنا نیستند و برعکس تحت تأثیر اندیشه‌های ضد دینی قرار گرفته و اسلام را منحصر در یک سلسله دستور العمل‌های فردی, عبادی و معنوی می‌دانند و دین, دولت, سیاست و دیانت را دو مقوله ناهمخوان تصور کرده اند, ممکن است که از طرح بحثی به نام حکومت در اسلام و سیاست دینی و برنامه ریزی‌های مدیریتی به نام اسلام و در جهت اداره و سازمان و سامان بخشیدن به امور اجتماعی, اقتصادی, سیاسی, دچار بهت و تعجب شوند که دین و پیشوایان دینی را چه به دولت و آخرت را چه به دنیا و مسائل اجتماعی؟

پی نوشت:
1. انسان و سرنوشت/20.

2. امامت و رهبری/210.

3. سیری در نهج البلاغه/105.

4. جاذبه و دافعه علی/129.

5. پیرامون جمهوری اسلامی/152.

6. همان/150; سیری درنهج البلاغه/105.

7. پیرامون جمهوری اسلامی/151.